Ηράκλειον

Ονομασία δύο αρχαίων πόλεων. 1. Οχυρωμένη πόλη της Πιερίας. Ήταν χτισμένη στα παράλια του Θερμαϊκού κόλπου, κοντά στις εκβολές του ποταμού Απίλα. Οι αρχαίοι γεωγράφοι τη θεωρούσαν ως τη νοτιότερη μακεδονική πόλη. Κατά τους πολέμους των Ρωμαίων εναντίον του βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα, η πόλη κυριεύθηκε από τους πρώτους. Στη θέση της βρίσκεται σήμερα ο οικισμός Πλαταμώνας. 2. Πόλη της Ιταλίας στην Καμπανία, που καταστράφηκε από έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Σύμφωνα με τον μύθο, την έχτισε ο Ηρακλής, είναι όμως βέβαιο πως ήταν ελληνική πόλη. Όπως μας πληροφορεί ο Στράβων, αρχικά την είχαν καταλάβει οι Όσκοι, οι Ετρούσκοι και οι Πελασγοί και κατά τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. οι Όσκοι, κάτοικοι του H., πέρασαν στην εξουσία των Ελλήνων της Κύμης και της Νεάπολης, οι οποίοι κατείχαν τις ακτές της Καμπανίας. Έπειτα καταλήφθηκε από τους Σαμνίτες και τελικά τους Ρωμαίους (307 π.Χ.). Κατά την έκρηξη του 79 μ.Χ. τάφηκε και αυτή μαζί με την Πομπηία και τις Σταβίες από τα κύματα λάβας, η οποία πήρε μορφή σκληρού και συμπαγούς τόφφου αφού στερεοποιήθηκε. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές άρχισαν τον 18o αι. με επιθυμία των Βουρβόνων της Νάπολης, αλλά ξανάρχισαν με επιστημονικό τρόπο κατά τα τέλη του 19ου αι. Το σχέδιο του Η. είναι ένα θαυμάσιο δείγμα ορθογώνιου πολεοδομικού σχεδίου ιπποδάμειου τύπου. Τρεις βασικές αρτηρίες και δύο πάροδοι που τέμνονταν κάθετα διαιρούσαν τα διάφορα οικοδομικά τετράγωνα καθώς και τα δημόσια και θρησκευτικά κτίρια. Ένα κυκλικό τείχος με πύργους και πύλες περιτριγύριζε την πόλη και πολυάριθμοι δρόμοι τη συνέδεαν με τη θάλασσα. Από τα δημόσια κτίρια που ήρθαν στο φως, τα σπουδαιότερα είναι οι δύο δημόσιες θέρμες, η παλαίστρα και ένα θέατρο, όπου βρέθηκαν πολυάριθμοι τιμητικοί ανδριάντες. Οι ιδιωτικές κατοικίες του Η. χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη απλότητα από εκείνες της Πομπηίας. Με περισσότερα συνήθως πατώματα, παρουσιάζουν όλα τα χαρακτηριστικά των κτιρίων που είναι προορισμένα για πολυάριθμο πληθυσμό, όχι και τόσο εύπορο στο σύνολό του. Στο κέντρο της πόλης υπάρχουν λίγα σπίτια με περιστύλια και κήπους και όλοι οι δόμοι παρουσιάζουν επισκευές, αλλαγές προσόψεων και διευρύνσεις. Από τις μεγάλες κατοικίες άξιες μνείας είναι το Σπίτι του Αιθρίου –με ψηφιδωτά– των Ελάφων και του Άργου, εξαιρετικής τέχνης. Από τις μικρότερες κατοικίες, με περισσότερα πατώματα, των οποίων τα δωμάτιά συνέχονται και με καταστήματα, αξιοσημείωτες είναι το σπίτι με τα κάγκελα και το σπίτι τηςωραίας αυλής. Πολυάριθμα είναι τα εργαστήρια, τα καπηλειά και οι φούρνοι. Από την έπαυλητων Παπύρων προέρχονται πολυάριθμα ορειχάλκινα γλυπτά που βρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο Νάπολης. Η έπαυληαυτή θεωρείτο η πλουσιότερη προαστιακή κατοικία κατά την αρχαιότητα: είχε, ανάμεσα στα άλλα, πλούσια βιβλιοθήκη, που περιείχε κυρίως κείμενα του Επίκουρου (1.814 πάπυροι). Οι τοίχοι των σπιτιών του H., όπως και των σπιτιών της Πομπηίας, ήταν διακοσμημένοι με ζωγραφικά έργα και ψηφιδωτά. Ένα τέτοιο δείγμα είναι το Νυμφαίο (κρήνη) με απεικονίσεις του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης και διάφορες τοιχογραφίες με μυθολογικές σκηνές, τοπία και νεκρές φύσεις, που κατά το μεγαλύτερο μέρος αποσπάστηκαν και μεταφέρθηκαν στο μουσείο της Νάπολης. Το Η. λεγόταν στα λατινικά Herculaneum.